Verhalen zijn overal. Denken vanuit verhalen kan ons helpen om meer strategisch aan verandering te werken. Trainers van Tractie verdiepen zich in deze benadering van bewegingsopbouw en gaan er graag mee aan de slag. Verhalen en strategie, wat hebben die met elkaar te maken?  We praatten er over met Veerle en Tom, twee Tractie-trainers.

Wie houdt niet van een goed verhaal? Via verhalen leren we hoe het leven in elkaar zit. Ze vormen een venster op de wereld en geven betekenis aan feiten. Een sterk verhaal kan onze kijk op de dingen voorgoed veranderen. Verhalen beroeren ons, brengen ons in beweging. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat sociale bewegingen de kracht van verhalen hebben ontdekt  en dat campaigners en activisten gaan kijken naar de rol van verhalen in bewegingsopbouw.

Veerle en Tom, beiden trainer bij Tractie, zijn gebeten door het thema en hebben zich er de afgelopen jaren in verdiept. We praatten met hen over verhalen en strategieën voor verandering.

Strategie gaat over hoe je met wat je hebt de macht opbouwt om af te dwingen wat je wil. Door strategisch na te denken en te plannen proberen we de kans op succes te vergroten. Wat heeft verhaal daarmee te maken?

Veerle: Als je in actie komt om een bepaald probleem aan te pakken zal je merken dat er rond dat probleem verhalen bestaan die het probleem mee in stand houden, verhalen waarin de situatie zoals ze nu is als onvermijdelijk of zelfs de best mogelijke oplossing wordt voorgesteld. Machthebbers ontlenen een deel van hun macht aan het feit dat hun verhalen, de betekenis die zij aan de feiten geven, geloofd wordt. De strijd voor verandering is dus altijd ook een strijd tussen verhalen: welk verhaal krijgt de meeste mensen aan zijn kant?

Kan je een voorbeeld geven?

Veerle: Denk maar aan luchtvervuiling door verkeer. Je zal politici horen vertellen dat er een mobiliteitsprobleem is, te veel mensen staan in de file, het kost bedrijven veel geld. Daarom moet de ring rond de stad gesloten worden. De spade moet snel de grond in, en wie zich daartegen verzet is een dwarsligger, een boosdoener. Veel mensen zullen zich in dit verhaal herkennen: ze staan namelijk zelf in de file en vinden dat ergerlijk. Als veel mensen dat verhaal geloven, zullen meer mensen bereid zijn om politici te steunen die de ring willen sluiten.

Maar er is ook een ander verhaal: dat van het auto- en vrachtverkeer dat nefast is voor de luchtkwaliteit en dus onze gezondheid. In dat verhaal is de sluiting van de ring niet het einde van het verhaal, maar bijvoorbeeld de overkapping van de ring. Want iedereen vindt gezondheid belangrijk. De helden in dit verhaal zijn de mensen die voor gezonde lucht opkomen en alternatieven op de agenda zetten. Als jij dat verhaal zichtbaar kan maken, zal je mensen in beweging kunnen brengen om mee actie te voeren en jouw campagne te steunen.  

De strijd voor verandering is altijd ook een strijd tussen verhalen: welk verhaal krijgt de meeste mensen aan zijn kant?

Als je iets wil veranderen, zal je dus eerst nadenken over: “wat is het verhaal van mijn tegenstander?” Welk verhaal vertelt die om te verantwoorden dat de situatie vandaag is zoals ze is of om steun te werven voor zijn toekomstbeeld? Wie zijn de personages in dat verhaal? Welke beelden worden gebruikt? Wie is de verteller? En wie of wat wordt buiten beeld gelaten? Dat dominante verhaal leren kennen is de eerste stap. Het leert je op welke veronderstellingen jouw tegenstanders een beroep doen om mensen te overtuigen en aan hun kant te krijgen. De volgende vraag is welk verhaal jij daar tegenover zet. Hoe zie jij de situatie zoals ze vandaag is? Wat is de afloop van jouw verhaal? Wie zorgt er voor de verandering? Het verhaal dat je vertelt geeft betekenis aan wat je doet en maakt zichtbaar waar je naartoe wil.

Welke rol kunnen verhalen spelen in strategieën voor verandering?

Veerle: Verhalen spelen op verschillende niveau’s een rol. Om te beginnen kunnen ze je helpen betere strategische keuzes te maken. Wie is eigenlijk mijn tegenstander? Uit welk verhaal haalt die zijn macht? Je zal op die manier beter kunnen kiezen uit verschillende soorten acties en jouw energie met meer focus richten op de actoren die in jouw verhaal een belangrijke rol spelen.

Politiek is die dimensie van het sociale leven waarin dingen waar worden als genoeg mensen ze geloven. - David Graeber

Tom: Als je vanuit verhalen denkt zal je ook efficiënter en met meer overtuigingskracht kunnen communiceren. Wie wil ik eigenlijk bereiken? Wie is onze achterban? Die heb je al aan jouw kant. Maar wie is mijn doelpubliek, wie moet ik nog in beweging brengen? Hoe spreek ik die laatste groep aan? Wie moet de boodschapper zijn opdat de boodschap kans krijgt: een expert, een bekende Vlaming, een ouder met kindjes? Je kan dan gaan nadenken over welke waarden je bij die groep kan aanspreken, welk beeld en toon jouw acties moeten uitstralen opdat die groep zich erdoor aangesproken voelt, zich er in kan herkennen.

Jouw verhaal speelt tenslotte een belangrijke rol in de mobilisatie. We motiveren mensen immers niet met louter feiten, maar met verhalen. Het verhaal van onze campagne kan mensen raken, motiveren, in beweging brengen. Wie wil immers niet ook de held zijn die het probleem aanpakt en een betere toekomst mee mogelijk maakt?

Als je vanuit het verhaal denkt, ga je de verschillende elementen van een campagne – de strategie, communicatie, acties, mobilisatie – veel meer in samenhang zien. Het helpt dus om al wat je doet beter op elkaar af te stemmen, zodat al die stappen elkaar ondersteunen en versterken. Als we spreken over strategische verhalen, dan gaat het dus niet alleen maar over communicatie. Het is een manier om aan strategisch aan verandering te werken, een bril om naar strategie te kijken.

Wat zijn de elementen van een goed verhaal?

Veerle: Als je kijkt naar klassieke verhalen, zal je zien dat verschillende elementen daar bijna altijd in terugkeren. Je hebt een boosdoener, die heeft het slecht voor. Daar hebben anderen onder te lijden. Er zijn helden die met de boosdoener de strijd aangaan. Er is dus een duidelijk conflict. Het verhaal spiegelt ook een bepaalde toekomst voor: het ideaalbeeld waar de held naartoe wil. Die elementen vind je ook terug in het verhaal van een campagne: één of meerdere tegenstanders die aan de basis liggen van het probleem dat je wil aanpakken of het mee in stand houden. Daarmee creëren ze moeilijkheden voor bepaalde mensen of groepen, misschien voor de hele bevolking. De helden, dat zijn wij zelf: we gaan het conflict aan met de tegenstander en strijden voor een toekomstbeeld.

De helden, dat zijn wij zelf: we gaan het conflict aan met de tegenstander en strijden voor een toekomstbeeld.

Hoe gebruik jij jouw kennis over strategisch verhalen vertellen als trainer?

Tom: Vaak vertrekken groepen van actie-ideeën. Ik merk dat die bril van verhalen vertellen voor veel mensen een toegankelijker manier is om aan discussies over strategie deel te nemen dan de klassieke modellen die we daar vaak voor gebruiken. Die zijn vaak lineair: ze vertrekken van punt A en gaan via enkele stappen en tussendoelstellingen recht naar het einddoel. Maar de praktijk is complexer. Als je als groep een verhaal hebt, kan je daar steeds naar terugkeren wanneer je strategische keuzes maakt. Welk soort acties moeten we voeren? Wie moeten we aanspreken? Wat is de toon en boodschap van onze acties? Al die antwoorden kan je terugbrengen tot het verhaal van jouw campagne.