(5 oktober 2017) Vandaag keurde de Kamer wetsvoorstellen goed die kraken strafbaar maken. Daarmee versmalt opnieuw de ruimte voor actievoeren. Door de brede omschrijving van het misdrijf hangt wie deelneemt aan geweldloze bezettingsacties vervolging en bestraffing boven het hoofd.

Aan de ene kant voert de nieuwe wet procedures in die het eigenaars en ‘rechtmatige gebruikers’ gemakkelijker zouden moeten maken om op te treden tegen krakers. Daarnaast komt er een nieuwe bepaling die het binnendringen en bezetten van en verblijven in leegstaand onroerend goed strafbaar maakt én wordt de draagwijdte van het misdrijf huisvredebreuk uitgebreid.

Leegstaande gebouwen kraken is voor veel gezinnen een overlevingstactiek. In een context van stijgende vastgoedprijzen, tekort aan sociale woningen en gebrek aan capaciteit in daklozenopvang nemen gezinnen noodgedwongen hun toevlucht tot het kraken en bezetten van leegstaande panden.

De nieuwe wet is daar geen antwoord op: de meerderheidspartijen doen aan symptoombestrijding maar pakken de echte problemen niet aan.

Leegstand bestrijden

Daarnaast is kraken vaak een manier om leegstand, verwaarlozing en speculatie aan de kaak te stellen. Stadsactivisten gebruiken kraakacties en bezettingen om ruimte voor publiek gebruik toe te eigen, stadskankers aan te klagen en het debat over de toekomst van de stad te openen.

In veel gevallen is kraken een drukkingsmiddel waarmee een tijdelijk gedoogd gebruik van leegstaande gebouwen wordt afgedwongen of dat leidt tot een overeenkomst voor tijdelijke bewoning.

Met de wetswijzigingen willen de indieners tegemoetkomen aan de verzuchtingen van eigenaars van onroerend goed. Of de nieuwe procedures veel toevoegen aan de bestaande instrumenten is zeer de vraag. Eigenaars van gekraakte panden konden al bij de vrederechter terecht. Met een vordering via éénzijdig verzoekschrift kon de eigenaar ook bij de rechtbank van eerste aanleg een bevel verkrijgen om het pand te verlaten.

Ook voor de sterk gemediatiseerde gevallen waarin bewoonde panden werden gekraakt, volstonden de wettelijke instrumenten: een gebruikte woning binnendringen was immers al strafbaar als woonstschennis. Het resultaat van de wetswijzigingen is een ondoorzichtige en ingewikkelde wet waarmee met name Gentse politici vooral willen scoren bij hun achterban.

Symbolische bezettingsacties illegaal

De nieuwe antikraakwet schiet met een kanon op een mug en veroorzaakt aanzienlijke “collateral damage”. De omschrijving van het misdrijf in het nieuwe artikel 442/1 (dat kraken van onbewoonde gebouwen viseert) is vaag en bijzonder breed. De nieuwe wet omvat zowel binnendringen, bezetten en verblijven, niet alleen van woningen, maar ook ‘van enig andere niet bewoonde ruimte’.

De Raad van State bracht een bijzonder kritisch advies uit en waarschuwde voor de zeer ruime draagwijdte van het misdrijf: “Daardoor vallen ook bepaalde sociale protestacties, zoals bedrijfsbezettingen of bezettingen van universiteitslokalen, onder de strafbaarstelling.”

Kraken van leegstaande gebouwen wordt een klachtmisdrijf: alleen wanneer de eigenaar of rechtmatige gebruiker klacht indient kan je eventueel vervolgd worden. Of de politie op eigen initiatief mag ingrijpen om een einde te maken aan de bezetting is niet duidelijk. Dat zal in de praktijk moeten blijken.

Huisvredebreuk uitgebreid

Met een uitbreiding van het misdrijf ‘woonstschennis’ (huisvredebreuk) willen de indieners van de wet het kraken van bewoonde huizen efficiënter aanpakken. Maar die uitbreiding viseert ook actievoerders.

Het huidige art. 439 van het Strafwetboek omschrijft woonstschennis als het binnendringen van een bewoond huis, appartement of kamer “met behulp van bedreiging of geweld tegen personen, of door middel van braak, inklimming of valse sleutels.”

De politie kon dus ingrijpen wanneer ze iemand op heterdaad betrapte bij het binnendringen van een woning. In de gewijzigde wet wordt ook het bezetten en verblijven strafbaar. Daarmee is woonstschennis niet langer een aflopend maar een voortdurend misdrijf.

In de rechtsspraak wordt de notie ‘huisvrede’ intussen niet langer beperkt tot woningen, maar tot allerlei gebouwen die in gebruik zijn: kantoren, fabrieken, bedrijfsgebouwen…

Wat betekent dat in de praktijk? Werknemers die een fabriek bezetten in het kader van een arbeidsconflict of actievoerders die uit protest het kantoor van een wapenbedrijf bezetten hangt niet alleen vervolging wegens huisvredebreuk boven het hoofd – ook al zijn ze gewoon door de deur naar binnen gestapt. De politie kan ook op elk moment manu militari een einde maken aan de actie, zelfs zonder dat het bedrijf in kwestie daarom vraagt.

Verarming van democratie

Geweldloze bezettingsacties zijn een essentieel instrument in het arsenaal van middenveldoranisaties en sociale bewegingen. Ze helpen om thema's op de agenda te zetten en politieke druk op te bouwen. Door de ruime omschrijving van het misdrijf in de nieuwe wet zijn ze voortaan strafbaar.

Burgers die hun stem willen laten horen en daarvoor tot symbolische bezettingsacties overgaan hangt dus vervolging boven het hoofd. Actievoeren is essentieel voor democratische verandering. Met de nieuwe wet wordt die democratie weer een stukje armer.